Danh lục Đỏ của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) được cập nhật thường xuyên nhưng Sách Đỏ Việt Nam vẫn sử dụng phiên bản phát hành từ năm 2007. Sau gần 20 năm, nhiều loài sinh vật quý hiếm đã có sự thay đổi đáng kể về tình trạng bảo tồn. Hơn nữa, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và nhu cầu ngày càng cao về dữ liệu chính xác, kịp thời phục vụ cho công tác quản lý tài nguyên sinh vật đặt ra yêu cầu cấp thiết của việc cập nhật và hoàn thiện cơ sở dữ liệu này.
Trong khuôn khổ đề tài, các nhà khoa học đã kế thừa và vận dụng các kinh nghiệm trong nước và quốc tế để xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá và tiêu chí phân hạng bảo tồn theo hướng dẫn của IUCN. Bộ tiêu chuẩn này đã được áp dụng để đánh giá tình trạng bảo tồn của hơn 1.500 loài sinh vật có nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng, là dữ liệu đầu vào để xây dựng Danh lục Đỏ và Sách Đỏ Việt Nam.
Một số loài bị đe dọa tuyệt chủng có tên trong Sách Đỏ Việt Nam.
Trong hơn 3 năm triển khai thực hiện và thông qua nhiều hội thảo tham vấn ý kiến các chuyên gia, hồ sơ của 1.398 loài sinh vật bị đe dọa tuyệt chủng ở Việt Nam đã được xây dựng và đánh giá theo các tiêu chí, tiêu chuẩn của IUCN áp dụng cho cấp độ quốc gia. Thông tin về phân loại học, phân bố, tình trạng quần thể và mối đe dọa đối với các loài động, thực vật hoang dã đã được cập nhật cho từng loài. Điểm nổi bật của đề tài này là Danh lục Đỏ Việt Nam được phát triển trên nền tảng trực tuyến, cho phép tra cứu chi tiết thông tin về 1.398 loài bị đe dọa tuyệt chủng phân bố ở nước ta. Hệ thống được xây dựng tương đồng với Danh lục Đỏ IUCN, sắp xếp theo hệ thống phân loại khoa học và hỗ trợ truy xuất thông tin trực tuyến tại địa chỉ: http://vnredlist.vast.vn/. Cơ sở dữ liệu này do Trung tâm Tin học và Tính toán xây dựng trong khuôn khổ Hợp phần 2 của đề tài. Logo của Danh lục Đỏ được thiết kế với biểu tượng của loài Lan hài Việt Nam và Sao la: hai loài đặc trưng của hệ sinh thái rừng nhiệt đới Việt Nam.
Cơ sở dữ liệu trực tuyến Danh lục Đỏ Việt Nam.
Bộ Sách Đỏ Việt Nam cũng được biên soạn và phát hành gồm: Tập 1 về động vật (742 loài) và Tập 2 về thực vật và nấm (656 loài). Các nhóm chuyên gia đã cập nhật, bổ sung và điều chỉnh bậc phân hạng bảo tồn đối với 1.398 loài sinh vật. Mỗi loài bao gồm thông tin về danh pháp, mô tả đặc điểm nhận dạng, phân bố, tình trạng quần thể, đặc điểm sinh học, các mối đe dọa và các biện pháp bảo tồn.
Bìa 2 tập Sách Đỏ Việt Nam.
So với phiên bản Sách Đỏ Việt Nam năm 2007, số lượng loài bị đe dọa trong phiên bản năm 2024 đã tăng đáng kể, từ 836 loài lên 1.398 loài. Đáng chú ý, số loài động vật tăng 354 loài, số loài thực vật tăng 196 loài và số loài nấm tăng 6 loài. Một số nhóm sinh vật mới như: Rêu, Hình nhện và Chuồn chuồn cũng được đánh giá bổ sung trong lần này. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu cũng ghi nhận 5 loài động vật đã bị tuyệt chủng (bậc EX - Extinct) hoặc tuyệt chủng trong tự nhiên (bậc EW - Extinct in the Wild)) ở Việt Nam: Hươu sao (Cervus nippon), Tê giác một sừng (Rhinoceros sondaicus), Gà lôi lam mào trắng (Lophura edwardsi), Cá sấu hoa cà (Crocodylus porosus) và Rùa ba-ta-gua miền nam (Batagur affinis).
Theo chủ nhiệm đề tài, GS.TS. Nguyễn Quảng Trường: Thông tin cập nhật trong Danh lục Đỏ và Sách Đỏ Việt Nam đã góp phần quan trọng trong việc đánh giá và bổ sung hồ sơ các loài đưa vào hoặc đưa ra khỏi danh sách các loài nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo các Nghị định của Chính phủ. Đây cũng là tài liệu tham khảo hữu ích không chỉ đối với các cơ quan quản lý trong lĩnh vực tài nguyên sinh vật mà còn có giá trị đối với công tác nghiên cứu và đào tạo.
Bên cạnh đó, sản phẩm của đề tài còn có 5 công trình công bố trên các tạp chí quốc tế uy tín như: Nature Conservation, ZooKeys, và Frontiers of Biogeography. Đáng chú ý, các nhà nghiên cứu đã phát hiện loài Cá cóc ngọc linh, một loài mới cho khoa học tại tỉnh Kon Tum công bố trên Tạp chí ZooKeys năm 2023.
Để phát huy tối đa giá trị của Danh lục Đỏ Việt Nam, nhóm nghiên cứu mong muốn tiếp tục nhận được hỗ trợ để cập nhật cơ sở dữ liệu kịp thời, phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý tài nguyên, bảo tồn thiên nhiên, nghiên cứu và đào tạo. Trong tương lai, với sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý và cộng đồng khoa học, Danh lục Đỏ Việt Nam sẽ tiếp tục được hoàn thiện và trở thành biểu tượng cho cam kết bảo tồn đa dạng sinh học của đất nước.
L.H