Cần nhiều nỗ lực trong việc nâng cao năng suất giống cây trồng (ảnh: Báo Nông nghiệp).
Trong những năm gần đây, hàng trăm giống cây trồng mới - từ lúa, ngô đến cây ăn quả - đã được đưa vào sản xuất đại trà. Nhiều giống không chỉ có năng suất cao, mà còn đáp ứng yêu cầu chất lượng xuất khẩu và khả năng chống chịu với điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Việt Nam đã tự chủ gần như toàn bộ về giống lúa hằng năm và phần lớn giống ngô lai, giúp giảm phụ thuộc vào nhập khẩu, góp phần đảm bảo an ninh lương thực và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Việc sử dụng giống mới đã làm gia tăng năng suất 8-15%, tùy từng loại cây trồng, góp phần cải thiện thu nhập và đời sống nông dân. Trong bối cảnh sản xuất nông nghiệp đối mặt với thách thức về thời tiết cực đoan, xâm nhập mặn và dịch bệnh, giống cây trồng còn đóng vai trò như “lá chắn” bảo vệ sản xuất. Nhiều giống lúa mới có khả năng chống chịu mặn đã giúp duy trì diện tích canh tác tại các khu vực ven biển như Đồng bằng sông Cửu Long. Ngoài ra, các giống lúa ngắn ngày còn tạo điều kiện bố trí mùa vụ linh hoạt, cho phép canh tác ba vụ mỗi năm, tăng hiệu quả sử dụng đất, hỗ trợ luân canh với cây màu để cải tạo đất và giảm áp lực sâu bệnh. Đồng thời, sử dụng giống khỏe, kháng bệnh tốt cũng góp phần giảm nhu cầu thuốc bảo vệ thực vật và phân bón - điều này không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn có ý nghĩa về môi trường.
Dù đạt nhiều thành tựu, lĩnh vực giống cây trồng vẫn tồn tại những bất cập. Sự phát triển nghiên cứu chọn tạo giống hiện còn tập trung quá nhiều vào nhóm cây lương thực, trong khi cây ăn quả, cây công nghiệp lâu năm và cây lâm nghiệp có giá trị xuất khẩu lại chưa được đầu tư tương xứng. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ sinh học vẫn còn hạn chế do thiếu nhân lực chất lượng cao, cơ sở vật chất chưa đồng bộ và chi phí nghiên cứu cao. Hoạt động sản xuất giống hiện nay chủ yếu theo mô hình nhỏ lẻ, thiếu liên kết với doanh nghiệp và thị trường, gây khó khăn cho việc kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc và mở rộng quy mô sản xuất. Tình trạng vi phạm bản quyền giống vẫn tồn tại, ảnh hưởng đến uy tín ngành hàng và làm giảm động lực đầu tư nghiên cứu giống mới. Ngoài ra, nhận thức pháp lý trong lĩnh vực giống cây trồng của một bộ phận doanh nghiệp và người dân còn hạn chế. Sự thiếu vắng các mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ giống chất lượng cao cũng là một điểm nghẽn cần được tháo gỡ.
Để phát triển ngành giống cây trồng theo hướng hiện đại và bền vững, cần xây dựng hệ thống chính sách đồng bộ, tập trung vào các giải pháp trọng tâm như: ưu đãi tài chính, cải cách pháp lý, đầu tư hạ tầng nghiên cứu, hỗ trợ đào tạo nhân lực và thúc đẩy hợp tác công - tư (PPP). Cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong chuyển giao công nghệ và nguồn gen quý. Về mặt quản lý nhà nước, việc hoàn thiện khung pháp lý, minh bạch hóa các quy trình công nhận, lưu hành và bảo hộ giống là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư. Đồng thời, cần có các cơ chế tín dụng ưu đãi và hỗ trợ nghiên cứu - phát triển (R&D) đặc biệt cho các giống chủ lực như lúa, ngô, rau, hoa và cây ăn quả. Việc ứng dụng công nghệ sinh học nên được đưa vào trọng tâm các chương trình nghiên cứu khoa học nông nghiệp.
Ngành giống cây trồng cũng cần được tổ chức lại theo chuỗi sản xuất khép kín, từ nghiên cứu - chọn tạo đến nhân giống, thương mại hóa và xuất khẩu. Việc tăng cường sự phối hợp giữa các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp và nông dân thông qua mô hình hợp tác công - tư không chỉ bảo đảm kiểm soát chất lượng giống mà còn giúp nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội của toàn chuỗi giá trị nông nghiệp.
NMK (tổng hợp)