Almendro (Dipteryx oleifera) - cây lớn trong họ đậu (Fabaceae) có nguồn gốc từ các khu rừng nhiệt đới của Trung Mỹ (nguồn: Smithsonian: Tropical Research Institute).
Almendro - loài cây gần như “miễn nhiễm” với sét
Sét hoạt động theo những cách bí ẩn trong rừng mưa nhiệt đới. Khác với những vùng khí hậu mát mẻ, cây cối ở đây không cháy, phát nổ hay hóa than khi bị sét đánh. Từ năm 2014, các nhà khoa học tại Viện Nghiên cứu Nhiệt đới Smithsonian đã lắp đặt hệ thống giám sát trên đảo Barro Colorado, Panama, gồm camera và cảm biến điện từ để xác định chính xác vị trí sét đánh trong phạm vi dưới 30 mét. Từ năm 2014 đến năm 2019, nhà sinh thái rừng Evan Gora cùng cộng sự đã ghi nhận tổng cộng 94 lần sét đánh. Sau mỗi lần sét đánh, nhóm nghiên cứu đến hiện trường để kiểm tra tình trạng cây bị ảnh hưởng và quay lại trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm sau để theo dõi diễn biến tiếp theo.
Kết quả cho thấy, Almendro có khả năng chịu sét vượt trội. Trong số 9 cây Almendro bị sét đánh, tất cả đều gần như nguyên vẹn, chỉ mất một vài mảng lá nhỏ. Ngược lại, những cây cao tương tự thuộc loài khác chịu tổn thương gấp 6 lần, với 40% tán cây bị phá hủy và 64% số cây này chết trong vòng 2 năm sau đó.
Đáng chú ý, sinh vật duy nhất bị sét giết chết trên thân Almendro là dây leo ký sinh (liana). Loài dây leo này bám chặt vào tán cây, lấy ánh sáng và kìm hãm sự phát triển cũng như sinh trưởng của cây chủ. Nhờ sét, Almendro thoát khỏi những loài ký sinh đáng sợ này và tiếp tục vươn cao trong rừng nhiệt đới.
Không chỉ tiêu diệt dây leo ký sinh, sét còn gây tổn thương cho các cây nhỏ xung quanh Almendro. Chỉ trong vài tuần sau khi bị ảnh hưởng, các cành của những cây thấp hơn bắt đầu héo úa, có thể do dòng điện truyền qua không khí, lá tiếp xúc hoặc dây leo chung. Sau vài tháng, nhiều cây bị ảnh hưởng dần rụng lá và chết. Theo tính toán của nhóm nghiên cứu, việc mọc gần Almendro làm tăng nguy cơ chết của một cây bất kỳ lên 48% khi có sét đánh. Điều này giúp loại bỏ các cây có khả năng vươn cao và cạnh tranh ánh sáng với Almendro. Nhờ mất đi dây leo ký sinh và đối thủ cạnh tranh, Almendro có thể sản xuất số lượng hạt giống nhiều gấp 14 lần so với bình thường, theo ước tính của nhóm nghiên cứu.
Cây Almendro có thể "mời gọi" sét?
TS Gabriel Arellano - nhà sinh thái học nhiệt đới tại Đại học Michigan (Hoa Kỳ) nhận xét, khả năng Almendro hưởng lợi từ sét là một giả thuyết hợp lý, đây là phát hiện thú vị và đầy bất ngờ.
Nhóm nghiên cứu cũng đưa ra lý do vì sao Almendro ít bị hư hại hơn so với các loài cây khác khi bị sét đánh. Nghiên cứu trước đó cho thấy, loài cây này có độ dẫn điện cao hơn, có thể do khả năng vận chuyển nước hiệu quả trong thân gỗ. Điều này giúp Almendro giảm tình trạng quá nhiệt khi tiếp xúc với dòng điện, từ đó hạn chế tổn thương. Đáng chú ý, Almendro có thể thực sự đang "thu hút" sét. Qua phân tích hình ảnh rừng bằng máy bay không người lái, các nhà nghiên cứu nhận thấy Almendro trên đảo Barro Colorado thường cao hơn nhiều mét so với các cây xung quanh và có tán rộng hơn, làm tăng khả năng bị sét đánh lên 68%.
Almendro có thể không phải là loài cây duy nhất có khả năng chống chịu sét. Theo nhóm nghiên cứu, nhiều quan sát tại các khu rừng nhiệt đới khác cho thấy có thể còn nhiều loài cây khác trên thế giới cũng được hưởng lợi từ sét theo cách tương tự.
BL (lược dịch theo Science)