Thu hút sự chú ý của các nhà khoa học
Các nhà nghiên cứu đang chờ đợi dữ liệu về một trường hợp nhiễm cúm gia cầm bí ẩn ở một người không có liên hệ rõ ràng với động vật mang bệnh. Dữ liệu này có thể hé lộ liệu đợt bùng phát cúm gia cầm H5N1 tại Mỹ, vốn đang ảnh hưởng đến bò sữa, đã đạt đến ngưỡng nguy hiểm: sự xuất hiện của virus có khả năng lây truyền từ người sang người.
Cho đến nay, thông tin về ca nhiễm này vẫn rất ít ỏi, chỉ gồm một vài đoạn trình tự gen của virus H5N1 và mốc thời gian lây nhiễm chưa đầy đủ. Điều này làm dấy lên lo ngại là các trang trại bò sữa ở Missouri chưa báo cáo bất kỳ đợt bùng phát cúm gia cầm nào. Nguyên nhân có thể do thực tế không có đợt bùng phát, hoặc do chính quyền bang không yêu cầu nông dân xét nghiệm virus này trên bò.
Điều đáng lo ngại là virus đang lây lan trong cộng đồng ở mức độ thấp và đây là lần đầu tiên chúng ta phát hiện ra nó - Scott Hensley, nhà miễn dịch học virus tại Trường Y Perelman, Đại học Pennsylvania (Mỹ) cho biết. Hiện không có dữ liệu để chứng minh điều đó, nhưng đó chính là nỗi sợ hãi.
Ca bệnh bí ẩn
Ngày 06/09/2024, Trung tâm Y tế công cộng bang Missouri và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) thông báo rằng, một người trong tiểu bang này đã xuất hiện các triệu chứng bao gồm đau ngực, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy và được nhập viện do các tình trạng sức khỏe khác. Người này không bị ốm nặng và đã hồi phục sau khi nhiễm bệnh. Các xét nghiệm cho thấy người này nhiễm cúm H5N1, thường được gọi là cúm gia cầm.
Kể từ tháng 03/2024, khi virus H5N1 lần đầu tiên được phát hiện ở bò sữa tại Mỹ, đã có hơn 10 trường hợp nhiễm cúm ở người được truy vết từ tiếp xúc với động vật nhiễm bệnh, bao gồm cả bò và chim. Tuy nhiên, trường hợp ở Missouri đặc biệt đáng chú ý vì các nhà điều tra không tìm thấy liên hệ nào với động vật nhiễm bệnh hoặc các sản phẩm thực phẩm chưa qua xử lý (như sữa tươi), từ gia súc có khả năng nhiễm bệnh.
Điều này làm dấy lên lo ngại rằng virus có thể đã tiến hóa, không chỉ lây nhiễm cho con người mà còn có khả năng lây lan giữa người với người. Nếu đúng như vậy, nguy cơ virus lây lan rộng rãi trong dân số, có khả năng gây ra một đợt bùng phát nguy hiểm, sẽ tăng lên.
Tuy nhiên, đây không phải là khả năng duy nhất, theo cảnh báo của Jürgen Richt, nhà virus học thú y tại Đại học Bang Kansas (Mỹ). Ông cho biết, đây là một trường hợp bí ẩn, vì vậy chúng ta cần mở rộng phạm vi điều tra. Ngày 13/09/2024, các lo ngại về trường hợp ở Missouri lại tăng lên khi CDC thông báo rằng 2 người có tiếp xúc gần với người nhập viện cũng bị ốm vào cùng thời điểm. Một trong hai người không được xét nghiệm cúm, người còn lại cho kết quả âm tính. Mặc dù kết quả xét nghiệm âm tính là tín hiệu đáng khích lệ, nhưng không phải là kết luận chắc chắn, theo Scott Hensley, nhà miễn dịch học virus tại Đại học Pennsylvania. Ông lưu ý rằng, mẫu xét nghiệm có thể đã được lấy khi mức độ virus trong cơ thể người đó quá thấp để phát hiện - chẳng hạn sau khi họ bắt đầu hồi phục. Bước tiếp theo quan trọng sẽ là xét nghiệm kháng thể của cả 3 người để kiểm tra xem họ có từng tiếp xúc với chủng virus H5N1 đang lây nhiễm cho gia súc hay không. Việc phát hiện kháng thể, đặc biệt là ở 2 người tiếp xúc gần, sẽ là bằng chứng xác thực về sự nhiễm bệnh trước đó.
Những xét nghiệm này rất quan trọng để làm sáng tỏ xem liệu virus có đang thực sự lây lan từ người sang người hay không, hay các yếu tố môi trường khác có thể đã dẫn đến lây nhiễm. Trong trường hợp virus đã lây lan giữa người với người, nó có thể đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng, yêu cầu các biện pháp ngăn chặn nhanh chóng để tránh một đại dịch tiềm tàng.
Tuy nhiên, việc truy vết chính xác nguồn lây nhiễm trong trường hợp này là một thách thức lớn. Các nhà nghiên cứu và quan chức y tế cần tiếp tục thu thập dữ liệu và theo dõi chặt chẽ các trường hợp nghi ngờ để đánh giá nguy cơ lây nhiễm của virus trong cộng đồng. Kết quả xét nghiệm kháng thể sẽ là bước quan trọng để xác định xem virus H5N1 có khả năng lây lan giữa con người hay không và đưa ra các biện pháp phòng ngừa thích hợp.
Truy tìm dấu vết
Trong khi chờ đợi kết quả xét nghiệm kháng thể, các nhà nghiên cứu đang tập trung phân tích dữ liệu trình tự gen không đầy đủ từ các mẫu virus thu thập từ bệnh nhân nhập viện. Việc này nhằm phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy virus H5N1 có thể đã thích nghi với vật chủ là con người. Tuy nhiên, quá trình này gặp nhiều thách thức: các mẫu chứa lượng RNA virus rất thấp, đến mức một số nhà nghiên cứu còn ngần ngại khi phân tích các trình tự này.
Tuy nhiên, đối với Scott Hensley, một đặc điểm trong các mảnh trình tự gen này ngay lập tức thu hút sự chú ý: đó là một thay đổi duy nhất trong chuỗi axit amin tạo nên một protein cúm gọi là hemagglutinin (thành phần ‘H’ trong H5N1). Hemagglutinin nằm trên bề mặt của virus cúm, giúp virus bám vào và xâm nhập vào các tế bào vật chủ. Đây cũng là mục tiêu của các loại vắc xin cúm.
Sự thay đổi mà Scott Hensley phát hiện tạo ra một vị trí mà một phân tử đường lớn có thể liên kết. Ông cho rằng, phân tử đường này có thể hoạt động như một chiếc ô, che chắn một phần hemagglutinin bên dưới. Đây là một sự thay đổi mà phòng thí nghiệm của Scott Hensley đã nghiên cứu ở các chủng cúm khác, nó có thể ảnh hưởng đến cách virus bám vào tế bào vật chủ, cũng như ảnh hưởng đến hiệu quả của các loại vắc xin đang được phát triển nhằm chống lại virus H5N1 tìm thấy ở gia súc. Vắc xin này có thể sẽ khó nhận diện và tiêu diệt được virus phát hiện ở Missouri.
Sự thay đổi này có thể là một yếu tố quan trọng trong việc xác định khả năng virus H5N1 lây nhiễm từ người sang người, đồng thời đặt ra câu hỏi về hiệu quả của các biện pháp phòng ngừa hiện tại. Các nhà khoa học đang tiếp tục nghiên cứu để hiểu rõ hơn về những thay đổi gen này và tác động của chúng đến sự lây truyền của virus trong cộng đồng.
Lỗ hổng khó lường
Ngay cả khi các trình tự gen đầy đủ có sẵn, các nhà nghiên cứu vẫn biết rất ít về những thay đổi di truyền nào có thể giúp virus cúm gia cầm lây nhiễm tốt hơn sang người hoặc trở thành virus lây truyền qua không khí, theo nhà virus học Yoshihiro Kawaoka tại Đại học Wisconsin - Madison (Mỹ). Các nghiên cứu trước đây đã gợi ý rằng, những thay đổi trong gen mã hóa một loại protein chịu trách nhiệm sao chép bộ gen của virus có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giúp virus nhân lên trong các tế bào động vật có vú. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu vẫn chưa thể giải mã gen này từ mẫu virus ở Missouri.
Trong khi đó, CDC đã ký hợp đồng với 5 công ty tại Mỹ để cung cấp dịch vụ xét nghiệm virus H5N1 và các mầm bệnh mới nổi khác. Seema Lakdawala, một nhà virus học tại Đại học Emory (Mỹ) nhấn mạnh rằng, việc xét nghiệm ở gia súc cần được cải thiện để giúp các quan chức y tế công cộng biết khu vực nào trong nước cần được giám sát chặt chẽ để phát hiện các ca nhiễm ở người. Ở Mỹ, hầu hết các xét nghiệm trên gia súc được quản lý ở cấp tiểu bang, nhưng chỉ có một số ít tiểu bang yêu cầu xét nghiệm định kỳ tại một số trang trại bò sữa.
Seema Lakdawala cũng cho biết, các nhân viên y tế công cộng vẫn chưa nắm rõ số lượng đàn bò tại Mỹ có nhiễm H5N1, cũng như liệu gia súc có miễn dịch sau khi nhiễm cúm gia cầm hay không, hoặc có thể bị tái nhiễm hay không. Trong khi chờ đợi thêm thông tin, Scott Hensley nhắc nhở mọi người không nên hoảng loạn. Đây có thể chỉ là một trường hợp cá biệt và không phải dấu hiệu của một vấn đề lớn hơn.
Việc thiếu dữ liệu cụ thể về sự lây lan của H5N1 ở gia súc và các yếu tố di truyền của virus đang khiến các nhà nghiên cứu và quan chức y tế gặp nhiều khó khăn trong việc đánh giá chính xác nguy cơ tiềm tàng. Điều này cho thấy cần cải thiện đáng kể công tác giám sát và xét nghiệm, không chỉ ở người mà còn trên đàn gia súc, để ngăn chặn sớm các đợt bùng phát trong tương lai.
NMK (theo Nature)