Trong bối cảnh toàn cầu hóa gắn với biến đổi khí hậu, kinh tế tuần hoàn đang nổi lên như một hướng đi tất yếu để đạt mục tiêu phát triển bền vững. Theo GS Yves Wautelet - Đại học KU Leuven (Bỉ), những công nghệ như AI, chuỗi khối (Blockchain), Internet vạn vật (IoT) đang ngày càng gắn kết với sinh thái học để tạo nên bước chuyển lớn trong mô hình kinh tế của nhân loại. Các công nghệ số không còn là công cụ đơn lẻ mà đã hòa nhập vào hệ thống sinh thái để thúc đẩy tăng trưởng toàn diện: kinh tế, xã hội và môi trường. Điển hình là mô hình Circulise - sáng kiến tích hợp công nghệ, quản trị và kinh tế mà GS Yves Wautelet phát triển và đang ứng dụng tại dự án Fanyatu ở lưu vực sông Congo.
Circulise là mô hình tích hợp công nghệ, quản trị và kinh tế để thúc đẩy tăng trưởng toàn diện kinh tế, xã hội và môi trường.
Circulise sử dụng IoT và bản sao số (digital twins) để giám sát tài nguyên, tối ưu hóa sản xuất và xây dựng lòng tin giữa các bên liên quan. Khoảng sáu triệu cây đã được trồng trong khuôn khổ dự án, với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Blockchain được đưa vào để thiết lập mô hình quản trị phi tập trung, đảm bảo tính minh bạch trong theo dõi khí thải CO2 và phát hành chứng chỉ carbon. Nguồn thu từ việc bán chứng chỉ này được tái đầu tư vào các giải pháp sinh thái như bếp năng lượng mặt trời, nhà ở siêu bền và hệ thống khí sinh học.
Theo các chuyên gia, kinh tế tuần hoàn khác biệt căn bản với mô hình tuyến tính truyền thống - nơi sản phẩm được sản xuất, tiêu dùng rồi vứt bỏ. Thay vào đó, kinh tế tuần hoàn tìm cách kéo dài vòng đời sản phẩm, tái sử dụng nguyên vật liệu và hạn chế phát thải tối đa. Trong đó, công nghệ đóng vai trò then chốt trong quá trình này.
Trong lĩnh vực tái chế, ví dụ điển hình là Tổ chức Plastic Bank của Canada đang dùng nền tảng kết hợp AI và Blockchain để biến rác thải nhựa thành “tiền tệ”. Người dân đổi rác lấy nhu yếu phẩm, học phí và bảo hiểm y tế thông qua một hệ thống minh bạch, truy xuất được dữ liệu. Ở cấp độ cao hơn, AI còn được dùng trong thiết kế sản phẩm nhằm tìm ra những vật liệu bền vững, dễ tháo rời và tái sử dụng.
Tuy nhiên, tốc độ triển khai mô hình tuần hoàn trên toàn cầu vẫn chưa tương xứng với kỳ vọng. Theo báo cáo Circularity Gap 2024, chỉ 6,9% nguyên liệu được sử dụng hiện nay là từ tái chế, thấp hơn 24% so với năm 2015. Đồng thời, hơn 55% lượng khí nhà kính toàn cầu phát sinh từ hoạt động khai thác và chế biến nguyên liệu thô. Điều này cho thấy, kinh tế tuần hoàn chưa thực sự đi vào chiều sâu trong các chính sách và hành động cụ thể của các quốc gia. Trong khi đó, khoảng 27% các nước đã đưa nội dung về kinh tế tuần hoàn vào Đóng góp quốc gia tự quyết (NDC) và chủ đề này sẽ là trọng tâm tại Hội nghị Liên hợp quốc về Biến đổi Khí hậu (COP30) vào tháng 11/2025 tại Brazil. Chủ tịch COP30, Đại sứ Brazil Andre Correa do Lago khẳng định, kinh tế tuần hoàn là “công cụ không thể thiếu” để chống biến đổi khí hậu, đồng thời kêu gọi các chính phủ cần hành động quyết liệt hơn.
GS Yves Wautelet phát biểu tại tại phiên khai mạc toàn thể APMC 2025 (ngày 16/07/2025).
GS Yves Wautelet kết luận rằng, công nghệ sẽ chỉ phát huy hiệu quả nếu được tích hợp đúng mục tiêu xã hội. Điều quan trọng không nằm ở việc áp dụng công nghệ gì, mà là công nghệ đó phục vụ ai và có điều chỉnh phù hợp với ngữ cảnh địa phương hay không. Đó cũng chính là nguyên lý cốt lõi để kinh tế tuần hoàn không chỉ là khái niệm, mà trở thành giải pháp thực tế, bền vững và mang lại lợi ích lâu dài cho toàn cầu.
Xuân Bình